Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesi

Avrupa’da hızla yayılan haftada 35 saatlik çalışma süreleri, Türkiye’de de dile getirilen talepler arasında yer almaya başlamıştır. Türkiye’deki fazla çalışma yükü göz önüne alındığında, azalan haftalık çalışma süresinin üstündeki sürelerin Avrupa’da olduğu gibi çalışmaksızın geçirilen zaman değil, ek ücrete hak kazandıran bir zaman olarak değerlendirileceği de sıklıkla dile getirilmektedir. Diğer taraftan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı böyle bir düzenlemeye gitme yönünde herhangi bir çalışma olmadığını açıklamıştır.  

İş Kanunu’nda işçilerin çalışma süreleri belirlenmiş durumdadır. Buna göre, işçi bir haftada en fazla 45 saat çalıştırılabilir. Bu sürenin üzerindeki çalışmalar fazla çalışmadır. Diğer yandan fazla çalışmanın hesabında haftalık 45 saatten önce dikkat edilmesi gereken bazı kurallar vardır. Örneğin bir işçinin günlük 11 saati aşan çalışmalarının haftalık 45 saat göz önünde bulundurulmaksızın fazla çalışma olarak ödenmesi gerekmektedir. 

Üstü Fazla Çalışma 

İş Kanunu’na göre fazla çalışmanın hesaplanmasında en temel yöntem, işçinin günlük çalışma sürelerinin toplanması ve haftalık çalışma süresinin bulunmasıdır. Haftalık çalışma süresi 45’in üzerindeyse 45’in üzerindeki süreler için işçiye fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir. 45 saatin üzerindeki her bir saat çalışma için işçinin saatlik ücretinin yüzde 50 artırılması ile fazla çalışma ücreti hesaplanmalı ve işçiye ödenmelidir. 

Hukuka Aykırı Fazla Çalışma 

İş Kanunu haftalık çalışma süresi üzerinden fazla çalışma değerlendirmesi yapmakla birlikte işçi ve işverenin anlaşması halinde haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati aşmamak şartı ile farklı şekilde dağıtılabileceği ilkesini benimsemiştir. Dolayısıyla işçi ve işverenin anlaşması ile haftalık 45 saatlik çalışma süresi 6 güne bölünebileceği gibi 3 güne de bölünebilir. İşçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi, günlük 11 saati aşması halinde, bu çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir. 

Yaygın Hukuka Aykırı Çalışmalar 

Haftalık 45 saatlik çalışma işçi ve işverenin anlaşması ile haftanın çalışılan 6 gününe günlük 7.5 saat olarak bölünebileceği gibi, 5 güne 9 saat olarak da bölünebilir. Vardiyalı çalışmalarda ve işyerinin yerleşim yerlerinden uzakta olması ya da nöbetleşe çalışmalarda ise haftanın 3 ya da 4 günü çalışma yapılması söz konusu olabilir. 

Bu gibi durumlarda işçinin çalışma süresinin günlük 11.5 ya da 15 saat olarak belirlendiği görülmektedir. Bazı durumlarda 24 saatlik iki vardiya halinde çalışma söz konusudur. Özellikle havalimanı, hastane gibi işyerlerinde nöbetleşe çalışmanın sık kullanıldığı ve işçilerin 24 saat çalışıp 24 saat izinli olduğu çalışma biçimleri ortaya çıkmaktadır. 

Denkleştirme Nedir? 

Bazı işyerlerinde İş Kanunu’ndaki denkleştirme esası uygulanmaktadır. Yani, işçilerin bazı haftalarda çalışma süreleri 45 saatin üzerinde olmakla birlikte denkleştirme süresi içerisinde bir bütün olarak çalışma süreleri 45 saati aşmamaktadır. Bu durumda İş Kanunu işverenin fazla çalışma ücreti ödemesinin gerekli olmadığına hükmetmektedir. 

24 Saatlik Çalışmalar 

Yargıtay işçinin 24 saat çalışıp 24 saat dinlendiği çalışma biçiminde işçinin günde en fazla fiilen 14 saat çalışabileceğini kabul etmiştir. Bu durumda Yargıtay 24 saat çalışıp 24 saat dinlenme usulüyle çalışmalarda işçinin bir hafta 3 gün, diğer hafta ise 4 gün çalışacağını ve haftalık normal çalışma süresi dolmamış olsa dahi işçinin günlük 11 saati aşan çalışmaları nedeniyle fazla çalışma ücretine hak kazanacağına hükmetmiştir. 

Bu çalışma biçiminde işçinin ilk bir hafta 9 saat, takip eden hafta ise 12 saat fazla çalışma yaptığı kabul edilmiştir. Yargıtay bu gibi çalışmada fazla çalışma hesabının işçinin bir hafta 9 saat, takip eden hafta ise 12 saat fazla çalışma yaptığı üzerinden hesaplanması gerektiğini belirtmiştir.