Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
Fazla çalışma yönünden diğer bir yasal sınırlama İş Kanunu’nun 41 inci maddesindeki, fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda 270 saatten fazla olamayacağı şeklindeki hükümdür. Ancak bu sınırlamaya rağmen işçinin daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla mesai ücretinin de ödenmesi gerektiği açıktır. Yasadaki sınırlama esasen işçiyi korumaya yöneliktir (Yargıtay 9.HD. 18.11.2008 gün 2007/32717 E, 2008/31210 K.).
Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır.
Günlük çalışma süresinin 11 saati aşamayacağı Kanunda emredici şekilde düzenlendiğine göre, bu süreyi aşan çalışmaların denkleştirmeye tabi tutulamayacağı, zamlı ücret ödemesi veya serbest zaman kullanımının söz konusu olacağı kabul edilmelidir.
Yine işçilerin gece çalışmaları günde 7.5 saati geçemez (İş Kanunu, Md. 69/3). Bu durum günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden, haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Dairemizin kararları da bu yöndedir (Yargıtay 9.HD. 23.6.2009 gün 2007/40862 E, 2009/17766 K).
| Günlük/Saatlik Ücret | Fazla Çalışma Yapılan Süre | Fazla Çalışma Karşılığı |
| Günlük: 150,00 TL | 1 Saat | 30,00 TL |
| Saatlik: 20 TL | 2 Saat | 60,00 TL |
| 5 Saat | 150,00 TL | |
| 5,5 Saat | 165,00 TL | |
| 7 Saat | 210,00 TL | |
| 7,5 Saat | 225,00 TL |
Çalışanların Prim Ödeme Gün Sayısı Nasıl Hesaplanır?
Ay içindeki çalışmaları tam olan sigortalıların prim ödeme gün sayılarının hesaplanması
Ay içindeki çalışmaları tam olan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, ayın kaç gün olduğuna bakılmaksızın (ayın 28, 29, 30 veya 31 gün çektiği üzerinde durulmaksızın) 30 gün olarak sisteme girilecektir.
Örneğin: Özel sektöre ait bir işyerinde çalışmakta olan (A) sigortalısının, 2021/Mart ayının tamamı için ücret almaya hak kazandığı düşünüldüğünde, 2021/Mart ayındaki prim ödeme gün sayısı Mart ayının 31 gün olduğu üzerinde durulmaksızın 30 olarak sisteme girilecektir. Yine 2021/Şubat ayının tamamı için ücret almaya hak kazandığı düşünüldüğünde ise 2021/Şubat ayındaki prim ödeme gün sayısı Şubat ayının 28 gün olduğu üzerinde durulmaksızın yine 30 olarak sisteme girilecektir.
Ay içinde işe başlayan veya işten ayrılan sigortalıların prim ödeme gün sayılarının hesaplanması
Ayın ilk gününde ise giren ve o ayda tam çalışan sigortalılar hariç, ay içinde işe giren sigortalıların prim ödeme gün sayıları, ise giriş tarihleri ve ayın kaç gün olduğuna bakılarak parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanacaktır.
Ayın ilk gününde ise başlamış ve ayın tamamı için ücret almaya hak kazanmış olan sigortalıların, ilgili aydaki prim ödeme gün sayıları, yukarıda açıklandığı gibi olacaktır.
Örneğin: Özel sektöre ait bir işyerinde (D) sigortalısının, 20.05.2021 tarihinde işe başladığı ve işe başladığı tarihten itibaren ayın kalan günlerinin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu sigortalının 2021/Mayıs ayındaki prim ödeme gün sayısı 12 gün olacaktır.
Ayın son gününde çalıştıktan sonra işten ayrılan sigortalılar hariç olmak üzere, ay içinde işten ayrılan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, işten çıkış tarihleri ve ayın kaç gün olduğuna bakılarak parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanacaktır.
Örneğin: Özel sektöre ait bir işyerinde (D) sigortalısının, 10.05.2021 tarihinde işten ayrıldığı ve işten ayrıldığı tarihte kadar olan sürelerin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu sigortalının 2021/Mayıs ayındaki prim ödeme gün sayısı 10 gün olacaktır.
İşe başladığı ay içinde işten ayrılan sigortalıların prim ödeme gün sayılarının hesaplanması
İşe başladığı ay içinde işten ayrılan sigortalıların ilgili aydaki prim ödeme gün sayıları (ayın ilk günü işe başlayıp son günü işten ayrılanlar hariç), sigortalının işe giriş tarihi ve işten çıkış tarihleri dahil kaç gün olduğuna bakılarak, parmak hesabı yapılmak suretiyle hesaplanacaktır.
Örneğin: Özel sektöre ait bir işyerinde (B) sigortalısının, 17.05.2021 tarihinde işe başlayıp 27.05./2021 tarihinde işten ayrıldığı ve işe başlayıp ayrıldığı sürelerin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu sigortalının işe başlama tarihi 17.05.2021 olarak, işten ayrılış tarihi 27.05.2021 olarak, 2021/Mayıs ayındaki prim ödeme gün sayısı ise 11 olarak sisteme kaydedilecektir.
Ay içinde bazı günlerde çalışmamış ve çalışmadığı günler için ücret almamış sigortalıların prim ödeme gün sayılarının hesaplanması
Ay içinde işe girişi veya işten çıkışı bulunmayan, çeşitli nedenlerle (istirahat, ücretsiz izin, disiplin cezası gibi) ayın bazı günlerinde çalışmayan ve çalışmadığı günler için de ücret almayan sigortalıların ilgili aydaki prim ödeme gün sayıları, ilgili aydaki gün sayısından, ücret almaya hak kazanılmamış gün sayısı çıkartılmak suretiyle hesaplanacaktır.
Örneğin: Özel sektöre ait bir işyerinde çalışan (A) sigortalısının, 2021/Nisan ayında 10 gün ücretsiz izinli olduğu ve ayın kalan günlerinin tamamı için ücret almaya hak kazanmış olduğu varsayıldığında, söz konusu ayda 30 gün bulunması ve sigortalının 10 gün eksik çalışmış olması nedeniyle, bahse konu sigortalının 2021/Nisan ayındaki prim ödeme gün sayısı 20 olacaktır.
Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi
Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi, vergi kanunlarına göre verilmesi gereken muhtasar beyanname ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgesinin birleştirilerek, kesilen vergilerin matrahlarıyla birlikte sigortalının sigorta primleri ve kazançları toplamı ile prim ödeme gün sayılarının bildirileceği beyannamedir.
Beyannamelerini kendileri gönderebilme şartlarını taşıyan işverenler, diledikleri takdirde, ikinci bir şifre alarak sadece ücret ödemeleri üzerinden yapılan vergi kesintilerini matrahlarıyla birlikte 5510 sayılı Kanuna göre sigortalıların sigorta primleri ve kazançları toplamı, meslek adları ve kodları ile prim ödeme gün sayılarını “1003B” kodlu “Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi (Ücret ödemelerine ilişkin vergi kesintileri ile sigortalının sigorta primleri ve kazançları toplamı, meslek adları ve kodları ile prim ödeme gün sayılarının bildirilmesine yönelik)” ile elektronik ortamda gönderebileceklerdir.
Ücret ödemeleri üzerinden yapılan vergi kesintilerini matrahlarıyla birlikte 5510 sayılı Kanuna göre sigortalıların sigorta primleri ve kazançları toplamı, meslek adları ve kodları ile prim ödeme gün sayılarını ayrı bir beyanname ile beyan etmek isteyen mükellefler/işverenler, ücret ödemeleri dışındaki kira ödemesi kesintisi, serbest meslek ödemesi kesintisi vb. kesintileri 1003A kodlu Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi ile beyan etmeye devam edeceklerdir.
Ücrete ilişkin bilgilerini ayrı bir beyanname ile beyan etmek isteyen ve birden fazla mükellefiyetli şubesi olan ve beyannamelerini kendileri gönderebilecek mükellefler/işverenler, 1003B kodlu Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesini göndermek için bir adet veya her bir mükellefiyetli şube için ayrı ayrı “MUHSGK Özel Yetki” grubundan kullanıcı kodu, parola ve şifre talep edebilirler.
“MUHSGK Özel Yetki” hangi şube için alınmışsa, sadece o şube için çalışanlara ilişkin vergi kesintileriyle sigortalıların sigorta primleri ve kazançları toplamı, meslek adları ve kodları ile prim ödeme gün sayıları 1003B kodlu Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi ile beyan edilecek, o şube için verilen 1003A kodlu Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesine bu bilgiler eklenmeyecektir.
“MUHSGK Özel Yetki” alınmayan şubeler için vergi kesintileriyle sigortalıların sigorta primleri ve kazançları toplamı, meslek adları ve kodları ile prim ödeme gün sayıları 1003A kodlu Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi ile beyan edilmeye devam edecektir.
Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi özellikle çoklu şubesi olan büyük işletmeler açısından çok büyük kolaylık sağlamıştır. Örneğin Türkiye geneli 500 şubesi olan bir İşletme 500 tane farklı şifreyle aylık bildirge verecekken şimdi 1 tane MPHB şifresiyle tüm Türkiye’de yer alan 500 şubesini tek seferde bildirebilecektir.
