- Genel Esaslar
10.03.2021 tarihli 31419 sayılı Resmi Gazete ilanı ile 4857 sayılı İş Kanunu 14. maddesi ve ilgili hükümlerine dayanarak hazırlanan uzaktan çalışma esaslarını düzenleyen “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği” (“Yönetmelik”) yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Yönetmelik ile uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işleri, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanmasını ve uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirlemek amaçlanmaktadır. Yönetmelik pandemi süreci ile çalışma hayatında daha çok önem oluşturan ve öne çıkan uzaktan çalışmanın işveren ve çalışan açısından 4857 sayılı İş Kanunu’na bağlı olarak usul ve esaslarını düzenlemektedir.
Yönetmelik’te uzaktan çalışma kavramı “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” olarak tanımlanmıştır. Yönetmelik uzaktan çalışma hususunda işveren ve çalışan açısından birtakım yükümlülükler getirmiştir.
Yönetmelik’in “Sözleşmenin Şekil ve İçeriği” başlıklı 5. maddesinde uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılmasına yer verilmiştir. Maddenin devamında ise iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlere yer verilmesi gerektiği düzenlenmiştir.
Uzaktan çalışma öncesinde gerekli olması hâlinde maliyetlerin kimde olacağının belirlenmesi suretiyle çalışma mekânı düzenlenebilecektir. Buna ek olarak mal ve hizmet üretimini esas alan iş sözleşmelerinde aksine bir hüküm bulunmaması hâlinde malzeme ve iş araçları işveren tarafından sağlanacaktır. İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde bunların çalışana teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak çalışana teslim edilecektir. Teslim edilen iş araçları listesi belgesinin yazılı bir nüshası işveren tarafından çalışan özlük dosyasında da saklanmalıdır. İlgili madde de çalışana iş faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla verilecek iş araçları listesinin iş sözleşmesi veya sözleşme ekinde düzenlenmesi hâlinde yazılı olarak belge düzenleme şartının aranmayacağı belirtilmiştir.
Tüm bunlara ek olarak Yönetmelik’te işin yerine getirilmesi amacıyla zorunlu üretim maliyetlerinin iş sözleşmesinde kararlaştırılması ve hüküm altına alınması gerektiği düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve sürenin iş sözleşmesinde kayıt altına alınacağı belirtilmiştir. Fazladan çalışma ve çalışma sürelerinde değişiklik 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine göre yapılacağı düzenlenmiştir. Uzaktan çalışma sürecinde iletişim yöntemleri için ise işveren ve çalışan tarafından birlikte belirleme yükümlülüğü getirilmiştir.
- Verilerin Korunması ve İş Sağlığı, Güvenliği
Yönetmelik’in 11. ve 12. maddelerinde uzaktan çalışma sürecinde verilerin korunması, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasına ilişkin gerek işverene gerekse çalışana birtakım yükümlülükler getirilmiştir. Bu yükümlülükler çerçevesinde işverenin 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu başta olmak üzere ilgili veri koruma mevzuat hükümlerince uzaktan çalışma öncesi çalışana işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendireceği düzenlenmektedir. Buna ek olarak işveren ilgili verilerin korunması bakımından gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü getirilmiştir.
Verilerin korunması ve gizliliği bakımından işverenin korunacak verilerin tanım ve kapsamına iş sözleşmesinde yer vermesi zorunludur. Buna karşılık ise çalışanın, verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uyması gerekecektir.
İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınması bakımından ise işveren uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğine göre iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
- Uzaktan Çalışmanın Yapılamayacağı İşler
Yönetmelik’in “Uzaktan Çalışmanın Yapılamayacağı İşler” başlıklı 13. maddesinde ise uzaktan çalışma kapsamında yapılmayacak işler düzenlenmiştir. İlgili hüküm kapsamında tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlerinin uzaktan çalışma ile yapılamayacağı düzenlenmiştir.
İlgili maddenin devamında ise kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birimi proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşlarınca belirleneceği düzenlenmiştir.
- Uzaktan Çalışmaya Geçiş
Yönetmelik ilgili maddeleri uyarınca işveren ve çalışanın talebi üzerine iş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği gibi halihazırda devam eden iş sözleşmeleri de uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilecektir. Çalışanın uzaktan çalışma talep etmesi hâlinde ise Yönetmelikte birtakım koşullar düzenlenmiş bulunmaktadır.
- Uzaktan çalışma talebi yazılı olarak yapılmalıdır.
- Çalışanın talebi iş yerinde belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde işverence değerlendirilir. İşveren talebi değerlendirirken işin ve çalışanın niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenen diğer esasları dikkate almalıdır.
- İşveren tarafından talebe ilişkin değerlendirme sonucunun 30 (otuz) gün içinde çalışana talebin yapıldığı usul ile dönüş yapması gerekmektedir. Talep sonucu olumlu ise Yönetmelik’in 5. maddesinde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde uzaktan çalışma sözleşmesinin düzenlenmesi gerekecektir.
- Uzaktan çalışma talebinin reddedilmesi hâlinde ise çalışan Yönetmelik’te belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde işverene tekrardan talepte bulunabilecektir.
Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle iş yerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması hâlinde uzaktan çalışmaya geçiş için çalışanın talebinin veya onayının aranmayacağı belirtilmiştir.
- Değerlendirmelerimiz
Pandemi ile zaruri olarak uzaktan çalışma kültürü ve araçları hayatımızın bir parçası hâline gelmiştir. Meydana gelen bu zaruri durum tüm dünyada ve ülkemizde de birçok mevzuat hükmünün yeniden ele alınmasına ve farklı düzenlemeler yapılmasına neden olmuş ve dijitalleşme kavramı ile yürürlükteki mevzuatların da bu kapsamda düzenlenmesi gerekliliğini gözler önüne sermiştir. Bugünkü Resmi Gazete ile yayımlanmış olan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği de bu aşamada önemli bir düzenleme olarak kabul edilmelidir. Zira birçok kurum, fiziki ortamda bir arada bulunmaksızın da faaliyetlerine devam edebileceğini gözlemlemiştir. Tüm bunlarla birlikte, uzaktan çalışma durumlarında karşılaşılabilecek riskler de farklılaşmış olduğundan bu alanda yayımlanan yönetmelik tüm işletmeler açısından yol gösterici konumdadır. Diğer bir önemli nokta ise içinde bulunduğumuz dijital çağın çıktılarından biri olan uzaktan çalışma prensibinin hukuki bir zemin bulunması oldukça olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilecektir.
Yönetmelikte yer verilen sözleşmenin yazılı olarak düzenlenmesi, çalışma süresi, uzaktan çalışma yapılamayacak işler ve benzeri hükümlerin yanı sıra verilerin korunması, iş sağlığı ve güvenliği hükümleri oldukça dikkat çekmektedir. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve ilgili sair düzenlemelerde de yer verildiği üzere veri sorumlusu sıfatına haiz işveren gerek idari ve teknik tedbirleri sağlamak gerekse çalışan farkındalığını sağlamak ile mükelleftir. Yönetmelik’te ise çalışanların bu konuda eğitilmesi ve iş yeri kurallarının oluşturulmasının gerekliliği bir kez daha vurgulanmıştır.
Tüm bunların yanı sıra uzaktan çalışmanın çalışan tarafından da işverenden talep edilebileceğini düzenleyen 14’üncü maddesi oldukça dikkat çekicidir. Madde, talebin ne şekilde işverene bildirileceğine ilişkin usul ve esasları düzenlemekte olup yazılılık, 30 günlük değerlendirme süresi vb. birtakım koşullara yer verildiği görülmektedir. Ancak maddede talebin reddi hâlinde hangi yöntemlerin uygulanacağı veya hangi süreçlerin takip edileceği açıkça ifade edilmemiş olduğundan, bu anlamda İş Kanunu hükümleri kapsamında çalışana haklı sebep ile iş sözleşmesini fesih imkânı da doğabileceği değerlendirilmektedir.
İçinde bulunduğumuz pandemi döneminin getirileri ile birçok global firma kalıcı olarak uzaktan çalışma prensiplerine geçtiğini duyurmuştur. Yönetmelik ile ülkemizde de bu kültürün birçok firma ve meslek grubu tarafından benimseneceğinde şüphe bulunmamakla birlikte içinde bulunduğumuz dijital çağın çıktılarından biri olan uzaktan çalışma prensibinin hukuki bir zemin bulması, oldukça olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmelidir.
Stj. Av. Berat Şeyma Çelik
Av. Alara Yılmaz
