Özet İş Kanunu’nda işçilerin çalışma süreleri belirlenmiş durumdadır. Buna göre işçi bir haftada en fazla 45 saat çalıştırılabilir. Bu sürenin üzerindeki çalışmalar fazla mesaiye girer. Diğer yandan fazla mesainin hesabında haftalık 45 saatten önce dikkat edilmesi gereken bazı kurallar vardır. Örneğin; bir işçinin günlük 11 saati aşan çalışmalarının haftalık 45 saat göz önünde bulundurulmaksızın fazla mesai olarak ödenmesi gerekir.

Fazla Çalışmanın (Mesainin) Hesaplanması

İş Kanunu’na göre fazla mesainin hesaplanmasında en temel yöntem, işçinin günlük çalışma sürelerinin toplanması ve haftalık çalışma süresinin bulunmasıdır. Haftalık çalışma süresi 45’in üzerindeyse 45’in üzerindeki sürelerin fazla mesai olarak değerlendirilmesi ve işçiye fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir. 45 saatin üzerindeki her bir saat çalışma için işçinin saatlik ücretinin yüzde 50 artırılması ile fazla mesai ücreti hesaplanır ve işçiye ödenir.

Günlük Çalışma Süresindeki Sınır 11 Saattir

İş Kanunu haftalık çalışma süresi üzerinden fazla mesai değerlendirmesi yapmakla birlikte, işçi ve işverenin anlaşması halinde haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine günde on bir saati aşmamak şartı ile farklı şekilde dağıtılabileceği ilkesini benimsemiştir. Dolayısıyla, işçi ve işverenin anlaşması ile haftalık 45 saatlik çalışma süresi 6 güne bölünebileceği gibi 3 güne de bölünebilir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken husus günlük çalışma süresinin 11 saati aşmamasıdır.

Günlük 11 Saatin Üzeri Fazla Mesaidir

İş Kanunu’nda işçinin haftalık çalışma süresinin 45 saat olduğu, işçi ve işverenin anlaşması ile bu sürenin haftanın çalışılan günlerine bölünebileceği düzenlenmiştir. Ancak bu çerçevede fazla mesai ücretinin hesabında yalnızca haftalık çalışma süresi değil, günlük çalışma süresinin hesaplanması gerekliliği doğmaktadır. İşçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi, günlük 11 saati aşması halinde, bu çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir.

Nöbetleşe Çalışmalarda Çalışma Süresi

Örneğin haftalık 45 saatlik çalışma işçi ve işverenin anlaşması ile haftanın çalışılan 6 gününe günlük 7,5 saat olarak bölünebileceği gibi, haftanın 5 gününe 9 saat olarak da bölünebilir. Vardiyalı çalışmalarda ve işyerinin yerleşim yerlerinden uzakta olması ya da nöbetleşe çalışmalarda ise haftanın 3 ya da 4 günü çalışma yapılması söz konusu olabilmektedir. Bu gibi durumlarda işçinin çalışma süresinin günlük 11,5 ya da 15 saat olarak belirlendiği görülmektedir.

Diğer yandan, bazı durumlarda 24 saatlik iki vardiya halinde çalışma yapıldığı görülmektedir. Özellikle havalimanı, liman, hastane gibi hizmetin sürekliliğinin gerekli olduğu işyerlerinde nöbetleşe çalışmanın sık kullanıldığı ve bu çerçevede işçilerin 24 saat çalışıp 24 saat izinli olduğu çalışma biçimleri ortaya çıkmaktadır.

Denkleştirme

Bazı işyerlerinde İş Kanunu’ndaki denkleştirme esası uygulanmaktadır. Yani, işçilerin bazı haftalarda çalışma süreleri 45 saatin üzerinde olmakla birlikte denkleştirme süresi içerisinde bir bütün olarak çalışma süreleri 45 saati aşmamaktadır. Bu durumda, İş Kanunu işverenin fazla mesai ücreti ödemesinin gerekli olmadığına hükmetmektedir. Diğer yandan, denkleştirme esasının uygulandığı işyerlerinde denkleştirme süresi boyunca ortalama haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa bile günlük 11 saatin üzerindeki çalışmaların fazla mesai olarak ödenmesi gerekmektedir.

İşçi 24 Saat Çalışabilir mi?

Denkleştirme esası uygulanan ve 24 saat çalışılıp 24 saat dinlenme şeklinde uygulanan vardiyalı çalışmalarda Yargıtay’ın yerleşik uygulaması haline gelmiş şekilde günlük çalışma süresinin 14 saat olarak kabul edilmesi söz konusudur. Buna göre işçi 24 saat çalışıp 24 saat izinli oluyorsa Yargıtay bu işçinin günlük en fazla 14 saat çalışmış sayılacağına hükmediyor. Bu şekilde çalışan bir işçinin fazla mesai iddiasıyla açtığı davada Yargıtay kararı bu gibi durumlarda fazla mesai hesabının nasıl yapılması gerektiğini açıkça ortaya koyuyor.

Yargıtay Kararı

Yargıtay, işçinin 24 saat çalışıp 24 saat dinlendiği çalışma biçiminde işçinin günde en fazla fiilen 14 saat çalışabileceğini kabul etmiştir. Bu durumda, Yargıtay 24 saat çalışıp 24 saat dinlenme usulüyle yapılan çalışmalarda işçinin bir hafta 3 gün, diğer hafta ise 4 gün çalışacağını ve haftalık normal çalışma süresi dolmamış olsa dahi işçinin günlük 11 saati aşan çalışmaları nedeniyle fazla mesai ücretine hak kazanacağına hükmetmiştir.

Bu çalışma biçiminde işçinin ilk bir hafta 9 saat, takip eden hafta ise 12 saat fazla mesai yaptığı kabul edilmiştir. Yargıtay, bu gibi çalışma biçimlerinde fazla mesai hesabının işçinin bir hafta 9 saat, takip eden hafta ise 12 saat fazla çalışma yaptığı üzerinden hesaplanması gerektiğini belirtmiştir. Dolayısıyla, bu şekilde çalışan işçilerin fazla mesai hesaplarındaki kuralı göz önünde bulundurarak mahkeme yoluna gitmeleri yerinde olacaktır.