İş Kanununun 14. maddesinde uzaktan çalışma düzenlenmiş durumdadır. İşçinin,
işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde
ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve
yazılı olarak kurulan iş ilişkisi uzaktan çalışma olarak tanımlanmaktadır.
Evde iş sözleşmeleri Borçlar Kanununun 461 ve devamındaki maddelerde de
düzenlenmiştir. Borçlar Kanununda evde hizmet sözleşmesi, işverenin verdiği işi
işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir yerde bizzat veya aile bireyleriyle
birlikte bir ücret karşılığında yaptığı iş olarak tanımlanmıştır.
İşverenin Yönetim Hakkı
Evde çalışma halinde işçinin işverenle olan bağımlılığı zayıflamaktadır. Bunun anlamı
işverenin işçi üzerindeki talimat verme yetkisinin önemli ölçüde sınırlanıyor olmasıdır.
Bu nedenle, evde çalışanların en büyük sorunu da bu kişilerin işçi olarak mı yoksa
bağımsız çalışan olarak mı değerlendirileceği noktasında toplanmaktadır. Bu kişilerin
işçi olduğunun kabulü halinde hem iş hukukundan hem de sosyal güvenlik hukukundan
doğan hakları bulunmaktadır.
Evde çalışan kişiler, işverenin iş organizasyonu içinde yer almaktadır; belirli ölçüde
ona bağlı olarak çalışıyorlarsa, bu kişiler işçi sayılmaktadır. Özellikle tele çalışma
dediğimiz, online veya online olmamakla birlikte işverenden her an emir ve talimat
alabilecek durumda belirli saatlerde yapılan çalışmalarda, evde çalışanların işçi
oldukları net bir şekilde kabul edilmektedir. Fakat evde çalışan kişi tamamen kendi
çalışma düzenini belirliyor ve işin sonucunu işverene götürüyorsa, örneğin üzerinde
çalıştığı projeyi tek başına yapıp iş bittikten sonra işverene teslim ediyorsa, kişinin işçi
olup olmadığını tespit etmek güçleşmektedir. Bu durumda kişinin serbest bir girişimci
olarak çalıştığı kabul edilirse, ortada bir işveren bulunsa da çalışan kişi işçi
olmayacaktır.
Bağımsız çalışmada belirleyici olan, kişinin karar verme özgürlüğüne sahip olup
olmaması, işi reddetme imkanının var olup olmaması, müşterileri serbestçe
seçebilmesi, fiyatları kendinin belirleyebilmesi ve oluşan zararlardan da kendinin
sorumlu olması gibi unsurlardır. Eğer evde çalışan kişinin bahsedilen unsurlardan
birçoğuna sahip olduğu anlaşılıyorsa, kişi işçi olarak değil bağımsız çalışan olarak
kabul edilmektedir.
Yazılılık Şartı
Yazılı olarak yapılacak evde çalışma sözleşmesinde;
- İşin tanımı,
- İşin yapılma şekli,
- İşin süresi ve yeri,
- Ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar,
- İşveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin
yükümlülükler, - İşverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin
hükümler yer almalıdır.
Borçlar Kanununa göre; evde çalışanlar sürekli bir şekilde çalıştırılmıyor, iş geldikçe
çalışıyorlarsa, sözleşmeleri belirli süreli olarak yapılabilmektedir. Ancak bu kişiler
sürekli iş alıyor veya aralıklı çalışsalar da sözleşmelerinde baştan belirsiz süreli
yapıldığına ilişkin hüküm bulunuyorsa sözleşmeleri belirsiz süreli kabul edilmektedir.
Yazılılık şartı aransa da yargı yakın tarihli bir kararında, yazılı olmasa da işveren
tarafından işçinin bu kadar süre evden çalışmasına itiraz edilmeyerek işçinin evden
çalışma şeklinin itiraza uğramadan kabul edildiğini, uzaktan çalışmanın uygulanan
çalışma biçimi haline dönüştüğünü belirtmiştir. Karara konu olan ihtilaf işçinin
mazeretsiz devamsızlık yapıp yapmadığı noktasında toplandığından, karar uzaktan
çalışmada işverenin örtülü onayını esas almaktadır.
İSG Yükümlülüklerinin Sınırlandırılması
İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate
alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli
eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş
güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
Çalışanların evde bir kazaya uğramaları halinde bu kazanın iş kazası olarak
değerlendirilip değerlendirilmeyeceği tartışmalıdır. Evde meydana gelen her kaza iş
kazası sayılmamaktadır. Fakat yapılan iş nedeniyle bir kazaya uğranması halinde bu
kaza evde de olsa iş kazası kabul edilecektir. Yapılan işle ilgili olarak evde bir kaza
meydana gelmesi ve işverenin yukarıdaki yükümlülüklerini ihlal etmesi halinde işveren
bu kazadan sorumlu olacaktır. Örneğin, işverenin bilgisayar başında iş yapan bir evde
çalışana ergonomi hakkında güvenlik önlemlerini anlatmaması nedeniyle çalışanın
sakatlanması halinde işveren sorumlu tutulabilecektir.